سياست خارجي تركيه در فرآيند عثمانيگري و نوخالفت اسالمي

Transkript

1 ص/ دوره 2/ شماره 2/ پاییز و زمستان 1931 چكيده سياست خارجي تركيه در فرآيند عثمانيگري و نوخالفت اسالمي تاريخ دريافت: - 01/01/01 1 رضا دهقاني استاديار گروه تاريخ دانشگاه تبريز تاريخ پذيرش: 00/3/01 سياست نگاه به شرق كه در بيان دولتمردان اسالمگراي تركيه به عثمانيگري تعبير ميشود راهبردي است نوظهور كه اساسا در پيوند با پيشينه و هويت عصر عثماني و نقش جديد منطقهاي و فرامنطقهاي تركيه قابل فهلا اسلت انديشۀ عثمانيگري از يك سو بر گسترش دامنۀ نفلو تركيله در منلا قي دالللت دارد كله روزگلاري بيشلي از امپراتوري عثماني بود و از سوي ديگر مبين اين نكته است كه غالب مماللك تتلت سل طۀ عثملاني كشلورهاي اسالمي )ممالك عربي خاورميانه شمال افريقا و بالكان( بودند به گونهاي كه عثمانيگري عمال خالفلت اسلالمي آل عثمان را به هن متبادر ميكند از اين نظرگاه خالفت اسالمي يا به تعبير بهتر نوخالفت اسلالمي بلا سياسلت عثمانيگري قرين و هاسرشت است و نوخالفت اسالمي ك نه عثمانيگري است كله بلا اايلاي هويلت ملذهبي- تارييي تركيه بازيافت و تقويت ميشود واژگان کلیدی: تركيه سياست خارجي عثمانيگري نوخالفت اسالمي 1. rdehgani@tabrizu.ac.ir

2 852 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 مقدمه كنيا جهان انتزاعي نظريهها و جهان عيني سياست روابط تنگاتنگي با ها دارند ما به نظريههايي نيازمنديا تا بتوانيا از ا العاتي كه هر روز ما را آماج خود قرار مليدهنلد معنلا اسلتيراج نظريهها در واقع با ترسيا چشاانداز تازه موجب توجه به واقعيتها و درك ع ل و مع ولهايي ميشوند كه بياعتنايي به مباني نظري به ناديده گلرفتن آنهلا مليانجاملد ايلن جستار نيز براي تبيين وقايع و استدراك ع و مع ولها و در نهايت اسلتيراج معنلا از دل يافتههاي انباشتي ميكوشد تجزيه و تت ي موضوع و مطالب تتقيق را در چارچوب نظري پيش ببرد تا در نهايت بتواند به نتايج مشيص و رهاوردهلاي ع ملي )تبيينلي- كلاربردي( دست يابد بر اين اساس با توجه به موضوع و سرشت نوشتار ااضر از نظريۀ سازهانگاري براي پردازش مسئ ۀ تتقيق بهره برده ميشود لذا در ابتدا اشارهاي بله شلاك ۀ اصل ي ايلن نظريه خواهيا داشت 0 مهاترين ويژگي نظريۀ سازهانگاري در عرصۀ مناسبات بينالم ي مربوط به ق ملرو 1 هستيشناختي است سازهانگاري سياست بينالم را بر اساس يلك هسلتيشلناختي رابطهاي ميبيند و به عوام فكري مانند فرهنگ هنجارها و انگارهها ارزش ميدهلد از اين رو تت ي ي سازهانگار از مسألۀ همكاري بيشتر بنيان شناختي دارد تا رفتاري زيلرا به شناختي بيناال هاني ميپردازد كه ساختار هويت و منافع يعني سلاختار بلازي را بله مثابۀ امري برونزا نسبت به خود تعام تعريف ميكند )ونت 0311( سه گلزارۀ مهلا سازهانگاري عبارتاند از: 0 با توجه به اينكه ساختارها را رفتار بازيگران اجتماعي و سياسي اعا از افراد و كشلورها شك ميدهند ساختارهاي هنجاري يا عقيدتي به هملان انلدازۀ سلاختارهاي ملادي اهميلت دارند 1 فها اينكه چگونه ساختارهاي غيرمادي هويتهاي بازيگران را مقي د ميكند از اين نظر اهميت دارد كه بر چگونگي تعريف منافع و به دنبال آن كنشهاي بازيگران تأثير ميگذارد 1. Constructive 2. Ontological

3 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی كارگزارها و ساختارها به صورت متقاب جيمز ولف 0331( كرد تأسيس و ايجاد ميشوند )ك لومبيس و از آنجا كه در اين نظريله ادراكلات و انتظلارات بليناال هلاني تعيلينكننلدۀ رفتلار كشورهاست براي برقراري ص ح كشورها بايد از تصلور خلود بله صلورت بلازيگران خودپرست دست كشيد و خود را بيشي از يك اجتماع وااد با منافع مشترك تعريلف تت ي سازهانگار از همكاري بر اين امر تمركز مييابد كه انتظارات چگونه از ريق رفتار مؤثر بر هويتها و منافع توليد ميشوند فرايند خ لق نهادهلا فقلط شلام خ لق متدوديت هاي بيروني براي رفتلار كنشلگراني نيسلت كل ه بل ه صل ورت بلرونزا شلك گرفتهاند ب كه عبارت است از فرايندي دربارۀ ادراكات جديلد درونلي كلردن خلود و ديگري و به دست آوردن نقشهاي هويتي جديد به عبارت ديگر فراينلدي كله بلا آن دولتها ياد ميگيرند همكاري كنند و منافع دولتها از ديد تعهدات مشترك نسبت بله هنجارهاي اجتماعي ساخت مجدد مييابند اين جريان با گذشت زمان گرايش به آن خواهد داشت كه وابستگي متقاب مثبلت نتايج را به وابستگي متقاب فايدهها يلا منلافع جمعلياي تغييلر شلك بدهدكله دربلارۀ هنجارهاي مورد نظر سازمان يافتهاند ( ونت 0311( بر اين اساس كنشهاي كنشگران را هنجارها يعني انتظارات بين اال هاني مشترك و مبتني بر ارزشها در ملورد رفتارهلا هدايت ميكنند كنشگر از ديد سازهانگاران انسان جامعهشناختي و ايفاكنندۀ نقش است نه انسان اقتصادي از اين منظر تصمياگيرندگان بر اساس هنجارها و قواعلد كله خلود مبتني بر پيشينهاي از عوام هني تجربۀ تارييي- فرهنگلي و اولور در نهادهاسلت تصمياگيري ميكنند با توجه به اين فرايند ميتوان گفلت ايلن هنجارهاينلد كله رفتلار 1 مناسب را تعيين و در نتيجه كنشگران بر اساس منطق زيبندگي يا تناسب عم ميكننلد )هاديان )031 : Agents 2. Logic of Appropriateness

4 862 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 در جمعبندي مطالب بايد گفت كه مطالعات سازهانگاران براي همكاري بينالم لي بر دو فرض عمده بنا شده است: نيست آنكه ساختارهاي اساسلي سياسلت بلينالم ل ساخته و پرداختۀ سلاختارهاي اجتملاعيانلد و دوم اينكله تغييلر تفكلر دربلارۀ روابلط بينالم ميتواند به تغيير وضعيت همكاري بينالم منجر شود )عبداهلل خاني 0313 ( بر اين اساس ساختهاي اجتماعي به عنوان متغيري ثابت و تغيير تفكر در سلااههلاي روابط بينالم به عنوان متغيلري وابسلته عناصلر اصل ي مناسلبات و همكلاريهلاي بينالم ي را تشكي ميدهند در تت ي سازهانگارانۀ پژوهش ااضر ميتوان پرسش اص ي تتقيق را چنين لر كرد كه ماهيت و كاركرد عيني دو گزارۀ»عثمانيگري«و»نوخالفت اسالمي«به عنلوان دو مفروض بيناال هاني در سياست خارجي تركيه چيست و چه نسبت و رابطهاي بلين آنها وجود دارد در مقاب فرضيهاي كه ميتوان ر كرد اين اسلت كله بلا توجله بله ساختار قدرت و الگوهاي رايج و سنتهاي ريشهدار ديني در منطقه و خاورميانه تركيه با ر راهبرد جديد عثمانيگري كه به نوعي «ون خالفت اسالمي«برگرفته از آن است در صدد برونرفت از سياستهاي سنتي كماليستها و بازيابي هويت اسالمي به هملراه تعيين دايرۀ نفو و منافع است كه با بازگشت به گذشته بدان مشروعيت و پايۀ تلارييي ميدهد دولت تركيه در سياستي چندوجهي و شبكهاي از قاب يتهلاي عثملانيگلري و نوخالفت اسالمي به ور هازمان يا متناوب ميكوشد ع قلههلاي فرهنگلي و ملذهبي خويش را بازسازي كند و به دنبال آن نفو اقتصادي تنشزدايي و استقرار امنيلت م لي منطقهاي را افزايش دهد در اين ميان ممالك عربي خاورميانه جايگاه مهملي در راهبلرد تركيه خواهند داشت با توجه به چارچوب نظري و سمتوسوي پژوهش اينلك بله تجزيله و تت يل و آزمون فرضيۀ تتقيق در پيوند با مؤلفهها و انگارههاي نظريۀ سازهانگاري ميپردازيا كه براي تبيين موضوع ااضر مناسب به نظر ميآيد

5 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 861 انديشۀ عثمانيگري بيشتر بله دهلۀ سلوم جمهلوري تركيله بلازميگلردد در دوران تأسيس جمهوري روشنفكران ترك بله پيلروي از آتلاتورك دوران عثملاني را يلادآور ناكارآمدي دستگاه س طنت نهاد خالفت و در نتيجه عصر جمود فكري و عقبمانلدگي ميدانستند و آن را نفي ميكردند از اين ت قي در تلاريخ اوايل جمهوريلت بلا نلام»رد ميراث«ياد شده است اما از دهۀ 31 به بعلد بازگشلت و اقلرار بله ميلراث عثملاني و ضرورت تداوم آن جايگزين رد ميراث شلد در ايلن دوران انديشلۀ عثملانيگلري در جامعۀ تركيه مطر شد اما س طۀ ارزشهاي غربي و نفي شرقگرايي از سوي ااكملان الئيك تركيه امكان ظهور و بروز به آن نميداد تا اينكله در دهلۀ 01 بلهويلژه در دوران تورگوت اوزال و با ظهور اازاب اسالمي و م ي ميانهرو اين انديشله قلوت گرفلت و اسماعي جا در دهۀ ميراث شرقي و عثماني را مطر كرد )نك 11 با نگارش كتاب تاريخ عقب ماندگي تركيه ضرورت توجه به )Cem, 2008 از آن زمان تاكنون شمار اين آثار همچنان رو به فزوني است كه از آن ميان ميتوان به آثار زير اشاره كرد: از نيازي بركس متقق برجستۀ تركيه دو كتاب ارزشمند در اين زمينه در دست است: غربگرايي م يگرايي و انقلالبهلاي اجتملاعي )Berkes,1965) و ديلن و روشلنفكران از عثماني تا روزگار ما( 2009 (Berkes, وي هر چند در اين كتابها بله لور مسلتقيا بله تبيين انديشۀ عثمانيگري نپرداخته اما پايههاي فكري آن را در اين آثار پي افكنده اسلت لذا از اين جهت مقتداي ديگر نويسندگان و نظريهپردازان ترك در دهههاي بعدي ميشود بركس با بينش خاص تارييي- اجتماعي خود تركيه را زيستگاه هميشگي اسالم و غرب ميداند و در نهايت به هازيستي آنلان در قاللب خواسلت دموكراتيلك ملردم بلا صلبغۀ تتوالت اجتماعي و اقتصادي معتقد است انديشهاي كه املروزه علدالت و توسلعۀ آن را دنبال ميكند و خود را به آن وفادار ميداند از عثماني به جمهوريت عوام مؤثر بر درك تارييي (1987 )Kocak, كتابي اسلت از كمال كوجاك مؤلف كتاب بر اين باور است كه شناخت مسائ امروز تركيله ماننلد

6 868 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 تعام و تقاب اسالمگرايلي الئيسلا و ااكميلت سلاختار مي يتاريسلتي در گلرو ادراك تارييي عصر عثماني است برخالف نويسندگان يادشده چنگيز اوزكلانيجي نظلر ملوافقي نسلبت بله سياسلت عثمانيگري ندارد او در كتابش با نام دام نوعثماني انتتار سياسي )2006 )Özakinci, گسترش تفكر عثمانيگري را موجب تقويلت اسلالم بنيلادگرا مليدانلد كله در نهايلت دستاوردها و ايدهآلهاي كماليسا را براي وادت با اروپا بر باد خواهد داد نظريهپرداز واقعي عثمانيگري وزير خارجۀ ازب ااكا علدالت و توسلعه ااملد داود اوغ و است كه بنيانها و اهداف نظريۀ عثمانيگري را در دو كتاب معلروف خلود با نامهاي عمق استراتژيك (2009 (Davutoğlu, و استراتژيهاي منطقهاي تركيله )داود اوغ و 0310( تشريح و تبيين كرده است وي در ايلن آثلار بلر اايلاي ق ملرو پيشلين عثماني در ابعاد سياست فرهنگ و اقتصاد تأكيد ميكند و سياست چرخش به شلرق را متومن منافع تركيه و مكم سياست سنتي اركت به سوي غرب ميداند وي در ايلن راستا بر مناسبات دوستانه با همۀ كشورهاي منطقه و به صلفر رسلاندن تلنشهلا بلراي دستيابي به امنيت م ي تركيه و پايداري آن اصرار مليورزد كله دغدغلۀ اصل ي هملۀ گروهها و جريانهاي تركيه است با تمام اين اوصاف بايد گفت تركيه به عنوان كشوري مس مان با ريشه هاي عميلق تارييي از آغاز عصر جمهوري تاكنون گرايشهاي متفاوتي به اتتاديه اروپلا امريكلا و منطقه داشته است و چون در دوره جديد رفتارهاي اين سه قطب با ها متفلاوت شلده تركيه در كشاكش متقاب ي بين اين سه نيرو قرار گرفته است ايلن كشلور نمليتوانلد از منطقه جدا شود ضمن اينكه با منطقه نيز همه مشكالتش ا نميشود با پيوسلتن بله اروپا بيشي از معوالت اقتصادياش ا ميشود اما مشك امنيتي آن پابرجا ميمانلد مشك امنيتي آن در تعام با امريكا ا ميشود ولي در مقاب فاص هاش با منطقه زياد ميشود )نصر 0310 صص )00-01 هر كدام از اين گرايشها در درازمدت مشكالتي را براي تركيه ايجاد ميكند ايلن

7 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 869 كشور هنوز به نقطهاي نرسيده كه بتواند اين سه گرايش را به ور كام نفلي كنلد و گرايش واادي را در پيش گيرد هنوز گرايش الئيك اميلدهاي بسليار زيلادي بلراي پيوستن به اتتاديلۀ اروپلا و ال مشلكالت سلاختاري و تلارييي كشلور دارد املا روشنفكران اسالمي اين مسير را يگانه راه سعادت م ت تركيه نميدانند و بازگشت به خويشتن و هويت تارييي تركيه را افق نهايي توسعه و تعالي ت قي ميكنند همچنلين جريانهاي م يگرا در تركيه بسيار قوي و عميلق اسلت بله ويلژه پلس از فروپاشلي عثمللاني بللراي افلل واللدت م للي در تركيلله بسلليار اهميللت يافتلله و پروبللال گرفتند ( s/71-relationbet.html) تركيه تالش ميكند با جمع بين جريان اسالمگرايي م يگرايي و الئيسيسا گونهاي از رفتار عامهپسند يا به تعبير ديگر آشتي اسالم و مدرنيته را به نمايش بگلذارد در ايلن راه ميكوشد از امتيازات و برتريهاي هر نوع گرايش بهره ببرد و از مفاسلدش فاصل ه بگيرد و چشاانداز توسعۀ خود را بر پايۀ آن رااي كند و به پيش براند 1. پيشينۀ فعاليت احزاب اسالمگرا در تركيه تاريخ فعاليتهاي ازبي و تشكيالتي اسالمگرايان در تركيه بيشلتر بله اوايل دهلۀ 31 ميالدي بر ميگردد زماني كه براي نيستين بار نجاالدين اربكان سازمان»نظام م ي«را پي افكند و نيستين سازمان سياسي با هويت اسالمي را تأسيس كرد املا ايلن سلازمان تنها 00 ماه عمر كرد و توسلط نظاميلان منتل شلد اربكلان در سلال 0031 م»الزب سالمت م ي«را پايهگذاري كرد و در انتيابات پارلماني سال 0031 م 11 كرسي پارلمان را به خود اختصاص داد و در پي آن در يك اكومت ائتالفي با ازب جمهوري خ لق شركت كرد در اين اكومت ائتالفي اربكلان معلاون نيسلتوزيلر بلود املا در سلال 0011 م در پي كودتايي به رهبري ژنرال كنعان ا ور ن ازب سالمت م ي منت و رهبلر آن اربكان مدت كوتاهي زنداني شد )واعظي 13( 0313: ازب جديد اسالمگرايان ازب رفاه بود كه پس از انتالل ازب سالمت م لي در سال 0011 م تأسيس شد پس از رفع ممنوعيت فعاليتهاي سياسي اربكان ايلن الزب

8 862 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 در سال 0001 م در پي انتيابات آزاد به اكثريت كرسيهلاي پارلملاني دسلت يافلت و اربكان در ائتالفي با ازب راه راست به رهبري تانسو چي ر به نيستوزيري رسيد اما وي در اين سمت نيز چندان دوام نياورد و در سال 0003 م زير فشار ژنرالهاي ارتلش مجبور به استعفا شد به دنبال اين اادثه ازب رفاه منت و اربكان براي پلنج سلال از فعاليت سياسي متروم شد انتالل ازب رفاه به معناي پايان فعاليت اسالمگراها نبود ب كه بق معمول و سنت متداول در تركيه اگر ازبي منت شود جاي آن را با همان متتوا و فقط با تغيير اسلا ازب ديگري پر ميكند به همين ترتيب چون ازب رفاه زير فشار ارتش منت شلد بيدرنگ جاي آن را ازب فوي ت پر كرد اما ديري نگذشت كه ازب فوي ت نيز بله سرنوشت ازب رفاه و ميالفت با ارزشهلاي الئيسيسلا و مبلادي كماليسلا مواجله و منت شد )نورالدين و عبدالرضا همداني 0313 : 011( پس از انتالل ازب فوي ت دو جنا سنتي و تجدد ب در درون اين ازب بلر سر شيوهها و راهكارهاي ازبي با ها به ميالفت پرداختند ديدگاه تجدد بان پيگيري راه مبارزه بر انگارهها و هنجارهاي كهنه را برنمليتافلت و آن را بلراي تتقلق اهلداف ازبي خويش و ايجاد تتول در جامعۀ تركيه بسنده نميديلد و در پلي رسلتاخيزي در شگردها و كنشهاي ازبي و سازماني مناسب با ضرورتهلاي زملان و سلمتوسلوي تتوالت جهاني بود اما جنا متافظهكار معيارها و ضابطههاي سلنتگرايانله را بلراي س وك ازبي و جستارهاي سازماني كافي ت قي و گرايشهاي نوانديشانه و تجدد بانله را مغاير با اهداف و چشااندازهاي اسالمي تعريف مليكلرد )هملان: 010( دو جريلان راديكال و اصال ب در پس اين اختالف ديدگاه ناگزير از ها جدا شدند چلون نله منطق و نه باورهاي آنها در جهت پيملودن راه مبلارزه بلا هلا هميلواني داشلت و نله يكديگر را بر ميتافتند از اين زمان بود كه ازب عدالت و توسلعه بله رهبلري رجلب يب اردوغان در سال 1110 م از دل ازب فوي ت پا به منصلۀ ظهلور نهلاد و جلاي ازب فوي ت را ازب سعادت به رهبري رجايي كوتان پر كرد )واعظي 0313 : 11(

9 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی احزاب اسالمگرا و سياست نگاه به شرق شك گيري دكترين ترومن در سال 0013 م مبني بر كمك بله يونلان و تركيله در برابلر گسترش نفو اتتاد جماهير شوروي ورود تركيه به ناتو در سال 0011 م و عالقهمنلدي اين كشور به عوويت در اتتاديۀ اروپلا تركيله را بلراي سلالهلاي لوالني در زملرۀ متتدان امريكا و ب وك غرب قرار داده بود پيمان ناتو نملاد سلازماني اتتلاد امريكلا و تركيه در مواجهه با شوروي به شمار ميرفت (Yavuz, & Esposito, 2003) فروپاشي شوروي در دسامبر 0000 م متيط اسلتراتژيك جديلدي در منطقله ايجلاد كرد در اال ااضر برخلي اخلتالف ديلدگاههلا ميلان امريكلا و تركيله از يلك سلو و مانعتراشي اتتاديۀ اروپا براي عوويت تركيه از سوي ديگر موجب تولعيف رويكلرد تركيه نسبت به غرب شده است در ب عد داخ ي نيز پس از پايان جنلگ سلرد بله ويلژه فروپاشي شوروي كماليستها تالش كردند پانتركيسا را جايگزين كماليسا كننلد بلا گذشت سالها مردم تركيه در عم با روشهاي ميت ف از جم ه انتيابات نشان دادند اين سياستها برگرفته از فرهنگ تركيه نيست و نافي هويت اسالمي- م ي آنهاست پيروزي ازب اسالمگراي رفاه در انتيابات 0000 م خود دلي متكمي بر خواست و ارادۀ مردم تركيه در ااراز هويت اصي خود بود اربكان در مقام نيسلتوزيلر كوشليد سياست نگاه به شرق را جايگزين سياست نگاه به غلرب تركيله كنلد در دوران اربكلان روابط تركيه با كشورهاي اسالمي توسعه يافت و ااص تالشهلاي دوللت وي برپلايي اجالس سران هشت كشور اسالمي و تشكي گروه D1 بود )نك سياري 0330( كاربست مفروضههاي بنيادين نظريۀ سازهانگاري در سير تتلوالت تلارييي جامعلۀ تركيه نشان ميدهد در چند دهۀ پرفراز و نشيب از بطن كشمكش ميان اسالمگرايلان و سكوالرها جرياني فكري و سياسي به نام الزب علدالت و توسلعه مبتنلي بلر پيشلينۀ عوام هني تجربههاي تارييي و فرهنگلي خلاص ايلن كشلور در جريلان انتيابلات پارلماني سال 1111 م قدرت را به دست گرفته است بله قلدرت رسليدن ايلن جريلان ميانهرو در اقيقت ااص شك گيري نوعي هنجار داخ لي يلا م لي در جامعلۀ تركيله

10 866 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 مبتني بر ارزشهاي مشترك در مورد تعريف رفتار مناسب در سطح جامعه است تعام افراد گروهها و گفتمانهاي داخ ي جريانهاي سكوالر و م يگرا با اسالمگرايان )بهرغا بترانهاي متعدد سياسي و وقلوع چنلدين كودتلاي نظلامي( در فراينلدي جامعلهپلذير موجب اركت جامعۀ تركيه به سوي نقطلۀ تعلادل شلد در نتيجۀ ايلن املر بلرخالف قواوت اوليه در مورد تقاب دو رويكرد اسالمگرا و كماليست در عم صتنۀ سياسلي تركيه به سوي تعادل و سياست خارجي آن به سمت مشاركت و همكاري اركت كرد 289( P., Robine ( 2007, از اينرو ازب علدالت و توسلعه را بايلد برآينلد اركلت جامعۀ تركيه از گرايشهاي تند اسالمگرايي جريانهايي مانند الزب رفلاه نجلااللدين اربكان از يك سو و گرايشهاي تند سكوالر و م يگرايانۀ جريانهايي مانند ملام مليهن تانسو چي ر از سوي ديگر در چند دهۀ اخير دانست دولت اردوغان با بهرهگيري از تجربۀ دولت اربكان تالش كرد سياست نگاه به شرق را در سياست سنتي نگاه به غرب تركيه ادغام كند و از مزاياي هر دوي آنها بهره گيلرد خطمشي اردوغان و عبداهلل گ دسلتاوردهايي در عرصلۀ سياسلت خلارجي بله ويلژه دربارۀ تنشزدايي در منطقه گسترش روابط با كشورهاي اسلالمي رويكلرد جديلد بله تتوالت خاورميانه همكاري با اروپا و فعاليتهاي بينالم ي به دنبال داشته اسلت در واقع دولت اردوغان پس از به قدرت رسيدن تالش كرد با بهرهگيري از رويكرد كالن سياست خارجي دولت اربكان و بلا ت وجل ه بل ه تتل والت اسلتراتژيك منط قل ه سياسلت خارجي چندوجهي را در پيش گيرد ( كن رانير 0330( 3. مفاهيم و برآيندهاي عثمانيگري و نوخالفت اسالمي نظريۀ عثمانيگري بر آن است كه مرزهاي فرهنگي عصلر عثملاني را اايلا سلازد و بلا منا قي رابطه برقرار كند كه با آنها پيوند و تنيدگي ديني زباني و سياسلي دارد مفهلوم عثمانيگري ااياي امپراتوري عثماني در قاللب نظلام چنلدجانبۀ بلينالم ل اسلت بلا اولويت دادن به دو فاكتور امنيت و اقتصاد كه بر هنجارها و ساختهاي هلويتي شلك گرفته و بنا به ديدگاه سازهانگارانه بستر مناسبي براي همكاريهاي بلينالم لي اسلت

11 ( سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 862 كنشگران اين نظام درصلدد ايفلاي نقلش سلازندهتلر و همكلاري همله جانبلهتلري در چارچوب مرزهاي فرهنگي امپراتوري عثمانياند بر پايۀ اين بينش است كه اردوغان پس از اعلالم رسلمي پيلروزي الزب الاكا عدالت و توسعه در انتيابات ژوئن 1100 م در مركز شلهر آنكلارا خطلاب بله جملع فراوان هوادارانش گفت:»امروز از استانبول تا بوسني پيروز شده از ازمير تا بيلروت از آنكارا تا دمشق از دياربكر تا راماهلل ناب س جنين كرانله بلاختري قلدس و غلزه پيروز شده امروز تركيه تا خاورميانله قفقلاز بالكلان و اروپلا پيلروز شلده اسلت«( =27) نقشلۀ جغرافيلايي كله اردوغلان در نطقلش ترسليا كلرد سلرزمينهلايي را در برميگرفت كه زماني ق مرو تتت ااكميت تركان عثماني را تشكي ميداد اين تأكيد بر ميراث عثماني به معناي توجه به آموزههاي اسالمي در تركيه و سياست خارجي آن نيست ب كه تالشي براي تعدي تركيه و بهرهبرداري از منافع است و اعتالي كماليسا و در راستاي واقعيلت ژئوپ تيلك اامد داود اوغ و وزير خارج تركيه و از جم ه نظريهپردازان ازب عدالت و توسعه نيز بارها به صلراات اعلالم كلرده اسلت:»ملا نوعثماني هستيا ازب عدالت و توسعه در مسير جديد خود بايلد يلادآور تركيلهاي باشد كه وارث يك امپراتوري چندم يتي شلام خاورميانله شلمال افريقلا بالكلان و قسمتهايي از اروپاي مركزي بود پس ناچار از برقراري رابطه با كشورهاي ملذكور هسللتيا«( Davudoglu: Yeni Osmanliyiz dedi 24/11/ يعني در واقع همان ادود و ثغور امپراتوري عثماني 0 1. اامد داود اوغ و در كتاب خود عمق استراتژيك كه ميتوان آن را نقشۀ راه ازب عدالت و توسعه دانسلت چنين استدالل مي كند:»سياست خارجي تركيه داراي توازن و تعادل نيست و تأكيد بيش از اندازه بر رابطلۀ بلا اروپاي غربي و امريكا و غف ت از خاورميانه و جهان اسالم موجب در اين از دست رفتن بسياري از منافع اين كشلور منا ق شده است«وي در ادامه در تبيين متورهاي عمق استراتژيك مينويسد:»جغرافي و تاريخ تركيه به عنوان منابع قدرت در سياست خارجي لزوم اعتماد به نفس براي تجديد استراتژي رويكرد نگاه به شرق به

12 862 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 در نظريۀ عثمانيگري بنا به سنت اقوق عثماني به همۀ اتباع امپراتوري )مسل مان و غيرمس مان( كه تابع قانون عثماني بودند و ماليات پرداخت ميكردند عثماني ا لالق ميشد مطابق اين نگرش عثمانيگري اعا از اسالميت ت قي مليشلد و بله قلول اهل منطق»عموم و خصوص من وجه«بود زيرا بسياري از اتباع س طان در قفقاز بالكان و اتي آناتولي و استانبول مسيتي يا يهودي بودند براي مثال ب غارسلتان كله روزگلاري جزء امپراتوري عثماني بود بيشي از نظريۀ عثمانيگري را تشكي ميدهلد كله اكنلون تركيه سياستهاي خود را بر آن اساس پيريزي كرده است اما نوخالفت اسالمي و نسبت آن با عثمانيگري را ميتوان هسته و ترجملان اصل ي عثمانيگري ق مداد كرد ممالك اسالمي امپراتوري عثماني كه خاورميانۀ عربلي شلمال افريقا و بالكان مس مان را در برميگيرد روزگاري دراز با رشتۀ معنوي خالفت اسالمي به داراليالفۀ استانبول مرتبط ميشد چنين ساختار عقيدتي و هويتبيشلياي املروزه در رفتار مقامات تركيه و اتي نهادهاي غيردولتي مانند ريقتها از جم ه نت ۀ فلتحاهلل گولن در قالب سياست نوخالفت اسالمي تب ور يافته است ( ا رس و عمر كاهلا 0310: 10-13( از اين ديدگاه )نوخالفت اسلالمي( ديگلر سكوالريسلا يگانله گزينلۀ تركيله نيست ب كه ظهور تركيه به عنوان يك قدرت اسالمي با مسئوليتهايي به مراتب فراتلر از افاظت از امنيت م ي خود همراه است مطابق اين ديدگاه تركيه بايد قدرت خود را براي امايت از مس مانان جهان توسعه دهد مثال در بالكان از آرناووتها و بوشناكها امايت كند يا اوزۀ نفو خود را به سمت جنوب و رژياهاي عربي گسترش دهد بلا در پيش گرفتن چنين سياستي تركيه عميقا در منطقلۀ آسلياي ميانله جلايي كله بلا آن پيوندهاي بيعي دارد درگير خواهد شد ( كن اامدي 0311( تركيه امروز در لبنان ف سطين عراق افغانستان پاكستان منا قي از قفقاز و اتي اوزۀ عنوان نتيجۀ بيعي با زگشت ت ركيه به عن لوان ق لد رت د ر سياس لت خ لا رجي ب له ص لف ر رس لاندن مش لك الت ب لا همسايگان و فرصت بودن بترانها«براي جزئيات بيشتر نك Ahmet Davutoğlu: Stratejik Derinlik, Türkiye'nin Uluslararası Konumu, Küre Yayınları; Uluslararası İlişkiler, İstanbul, 2009

13 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 863 بالكان اوور قاب توجهي دارد پادرمياني تركيه ميان اسرائي و سوريه املاس و فلتح و اصوال ديپ ماسي فعالي كه به نفع ف سطينيها ايفا كرد موجب شلد تلا در پلارهاي متافل سين از اعادۀ خالفت جهان اسالم به رهبري تركيه مطر شود روزنامۀ دارالتيات چلا لبنان در يكي از شمارههاي خود نوشت:»بهتر است تركيه امپراتوري عثماني را دوباره اعاده كند و خالفت جهان اسالم را برعهده گيرد«)روزنامۀ دارالتيات بيروت 1113/0/1( البتله با توجه به ضرورتهاي عصر جديد و ايدهآل بزرگتر تركيه )پيوسلتن بله اتتاديله اروپلا( بعيد مينمايد چنين امري تتقق پذيرد ولي به هر اال قائ شدن به چنلين نقشلي بلراي تركيه ميتواند وزن و ايثيت تركيه را در معادالت جهاني باال ببرد به رغا اقرار صريح مقامات ترك به سياست عثمانيگري هيچگاه ع نا از سياست نو خالفت اسالمي و ااياي آن نامي نبردهاند چراكه يادآور عصر خالفت و از دست رفتن استقالل و تماميت ارضي و سرسپردگي به بيگانگان است و اساسا با آموزههاي الئيسلا و م ليگرايلي آتلاتورك و نظلام جمهوريلت در تولاد اسلت )نلك كلالجي 0311( بنيانگذاران ازب عدالت و توسعه بر اين باورنلد كله هلدف اصل ي همانلا ارائۀ ملدلي عم ي و نه نظري از ت فيق اسالم و مدرنيتله اسلت از ايلنرو اسلالمگرايلان ليبلرال يلا پسااسالمگرايان به جاي ميالفت با ايدههاي غربي و نفي آنها از اين ايدهها براي پيشبرد اهداف خود بهره ميگيرند به نظر ع ي بوالچ از نويسندگان اسالمگراي تركيه»ليبرال دموكراسي واقعي در تركيه هدفي است كه اسالمگرايان بايد دنبال كنند بله ايلن ترتيلب در دوران جديلد ميالفلت اسالمگرايان ليبرال يا سكوالرها و كماليستها نه در قالب تأكيد بر اسالمگرايي و ظلواهر اسال ي م ب كه در قالب اقوق بشر تكثرگرايلي دموكراسلي و ااكميلت قلانون صلورت ميگيرد موضوعاتي كه سكوالرها و كماليستها بله رغلا ادعلا از آن غف لت ورزيدنلد«) Resmî Gazete, 18 January 2008, Ankara( اردوغان ها در چند مرا ه بر ارزشهاي انساني عام در رويكرد ازب عدالت و توسلعه تأكيد و اعالم كرده است:»گرايشهاي ازب عدالت و توسعه بله اسلالم درسلت بله انلدازۀ

14 822 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 گرايشهاي ازب دموكرات مسيتي آلمان به آموزههلاي مسليح اسلت و هملان انلدازه كله مسيتيت در تصميمات ازب دموكرات مسيتي آلمان نقش دارد اسالم ها در تصميمات ما نقش دارد«) به نظر ميرسد اظهار نظر اردوغان صرفا پاسيي ديپ ماتيك بله منتقلدان ملرام و مشلي الزب عدالت و توسعه باشد تا واقعيت هلاي مربل وط بل ه اسلالم و مسليتيت زيلرا مسليتيت برخالف اسالم فاقد شريعت و قوانين مدني- سياسي است و اين قياسي معالفارغ است ا قي قت آن است ك ه رهبران علدالت و ت وسلع ه بلي ش از اينكل ه در صلدد تعريلف نظلام باورهاي ازبي خود و انطباق آن با شرايط ااكا بر جامعۀ تركيله باشلند در پلي ارائلۀ مدلي عم گرا و كارآمد در عرصۀ اقتصادي از چهرۀ ازب عدالت و توسعه هستند ايلن مسئ ه در جذب گروههايي از سكوالرها و سرمايهداران الئيك تأثير اساسي داشته است ازب عدالت و توسعه از زمان روي كار آملدن بلا پيگيلري برناملههلاي اصلالاي در ساختارهاي اقتصادي تركيه بهويژه برنامههاي اصالاي كملال درويلش وزيلر اقتصلاد تركيه موفق شد نرخ تورم را يكرقمي كند )0/3 درصلد( و رشلد اقتصلادي را كله در دهههاي 11 و 01 به ور ميانگين كمتر از چهار درصد بود به 3/1 درصد افزايش دهلد.( در سطح منطقه نيز ازب عدالت و توسعه هستۀ تأثيرگذاري را در الگوي اقتصادي و امنيتي جستوجو ميكند تا بتواند در چشااندازي ميانمدت كانون اقتصلادي منطقله شود در سطح فرامنطقهاي تركيه بر دو مسئ ه تمركز كرده است: يكي اوراسيا و ديگري پيوستن به اتتاديۀ اروپا تركيه در اوراسيا قصد دارد سياست چندض عي امنيت اقتصلاد و نفو فرهنگي- سياسي خود را پيش ببرد تركيه با تتكيا پيوندهاي بيعلي خلود بلا آسياي ميانه در اال نزديك شدن به چين است و روي اويغورها و تركستان شرقي كار ميكند )نك اامدي 0311( دربارۀ عوويت در اتتاديۀ اروپا كه آرزوي ديرينۀ تركهاسلت بلزرگتلرين اقلدام دولتمردان اسالمگراي تركيه تعيين تارييي براي آغاز مذاكرات براي التاق تركيه به اين

15 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 821 اتتاديه است كه در نوع خود پيروزي بزرگي براي اسالمگراها و ازب ااكا در تركيله متسوب ميشود اامد داود اوغ و وزير خارجۀ تركيله در ايلن زمينله معتقلد اسلت:»اتتاديۀ اروپا بدون تركيه بازيگري قديمي و منفع در خاورميانه و بله تبلع آن جهلان اسالم باقي خواهد ماند اين ارف يعني تركيه ميتواند اروپا را در ارتباط با شرق فعلال نگه دارد و انرژي و خون شرق از ريق تركيه و خ يج فارس مليتوانلد وارد رگهلاي اروپا شود و نقش اتتاديۀ اروپا را در معلادالت جهلاني افلزايش دهلد«Turkey FM) ) Davutoglu embraces mediation role اين اظهار نظر به دو مسلئ ه اشلاره دارد: نيسلت اينكله از نظلر اوغ لو و سياسلت خارجي تركيه اين كشور بهترين مسير ترانزيت خط لولۀ نفت و گاز به اروپاست امري كه در واقع شريان اياتي اقتصاد و صنعت اروپا و جهان متسوب ميشود ديگر اينكله به زعا دولتمردان آنكارا تركيه يگانه كشوري است كه ميتوانلد عامل پيونلد شلرق و غرب )بهويژه جهان اسالم با اروپلا( باشلد و از ايلن ريلق وزن اروپلا را در معلادالت خاورميانه و جهان افزايش دهد 4. سياست عثمانيگري و طرح خاورميانۀ بزرگ پس از اادثۀ 00 سپتامبر دوللت امريكلا بله ظلاهر در پلي اسلتقرار نظملي جديلد در خاورميانه مبتني بر دموكراسي و دولتهاي دموكرات برآمد با اين توجيه كه با آموزش دموكراسي و در نهايلت آگلاهي مردملان خاورميانله اولور گلروههلا و جريلانهلاي بنيادگراي اسالمي مانند القاعده در منطقه ناپديد يا دستكا كارنگ ميشود امريكلا بلا اين دستاويز به عراق و افغانستان ام ه و رژياهاي سياسلي آنلان را واژگلون كلرد املا ديري نگذشت كه دموكراسي مورد ادعاي مقامات واشينگتن خود را در چهرۀ مبارزه با تروريسا و اسالم سياسي هويدا ساخت پرسش اينجاسلت كله بلين لر خاورميانلۀ بزرگ امريكا با سياست عثمانيگري تركيه كه هر دو همكاري و مراوده بين كشورهاي منطقه را در فوايي دموكراتيك و امن مد نظر دارند چه ارتبا ي ميتواند وجود داشلته باشد آنچه در ابتداي امر به هن ميرسد اين است كله تركيله بلا توجله بله اينكله از

16 828 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 اعواي ناتوست و در پيوستن به اتتاديۀ اروپا به امايلتهلاي امريكلا نيازمنلد اسلت قاعدتا بايد اهرم اجرايي امريكا براي گسترش دموكراسي يا همان ر خاورميانه بزرگ در منطقه عم كند اين تت ي بيشتر معطوف به عصري است كه تركيه سياستهلايش را با ب وك غرب و امريكا همسو ميكرد نه در شلرايط كنلوني كله بله دنبلال در پليش گرفتن سياستي مستق در منطقه است نمونۀ بارز اين امر ميالفلت مج لس تركيله بلا اليتۀ عبور سربازان امريكايي از خاك اين كشور براي ام ه به عراق بود بنا بر تتقيق مؤسسۀ نظرسنجي معتبر پيو ضد امريكاييترين كشور جهان تركيه است اين تتقيق كه در 13 كشور جهان صورت گرفته اشلتباههلاي امريكلا در علراق و افلزايش تتركلات تروريستي ك ك در تركيه را عمده دالي نفرت ملردم تركيله از سياسلتهلاي كلاخ سفيد ميداند كه در سالهاي اخير به انزجار از امريكا تبدي شلده اسلت )نوراللدين و عبدالرضا همداني ( 0313: سونر جاگاپتاي از سرشناسترين استراتژيستها در اين باره مليگويلد:»سياسلت خارجي ازب عدالت و توسعه به دنبال آرملان خاورميانلۀ اسلالمي اسلت و از ايلنرو انت قاد از امريكا و ت وج ه ب ه جهان اسلالم را در كشل ور نهادينل ه كلرد ه اسلت تركيل ه ايلن پيشفرض ر خاورميانۀ بزرگ را كه هر چه كشورهاي منطقه دموكراتيكتلر باشلند امريكاييترند با چالش سيتي مواجه كرده است«)مهريپور 01( 0310: در ر خاورميانۀ بزرگ ايجاد دموكراسيها به جهت اف موجوديت اسلرائي و مبارزه با جنبش مقاومت ع يه تجاوزكاريهلاي اسلرائي بله بهانلۀ نبلرد بلا تروريسلا صورت ميگيرد اما سياست مستق تركيه و مصاديق عثمانيگري نله تنهلا در راسلتاي ر خاورميانۀ بزرگ نيست ب كه در تقاب با آن قرار دارد كه بله دو نمونلۀ آن اشلاره ميكنيا: 0 كاهش سطح روابط با اسرائي از هاپيماني به روابلط علادي در مقابل گسلترش روابط با ف سلطين در الاليكله روابلط تركيله و اسلرائي در دهلۀ 0001 م بله سلطح بيسابقهاي ارتقا يافته بود پس از به قدرت رسيدن ازب علدالت و توسلعه در تركيله

17 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 829 روابط اين دو كشور دچار افت شديد شد و در مقاب روابط تركيه با ف سطينيان و اتلي دولت اماس كه مورد تتريا دولتهاي غربي واقع شده بود گسلترش يافلت روابلط اسرائي با كردهاي عراق و امايت اين كشور از فدراليسا و استقالل كردهلا از جم له مواردي است كه خشا مقامهاي آنكارا را نسبت بله اسلرائي برانگييلت )مهلريپلور )11 : تقبيح اقدامات خشن اسرائي در سرزمينهاي اشغالي آغاز انتفاضلۀ االقصلي در سال 1111 م آثار غيرمنتظرهاي بلر روابلط تركيله و اسلرائي گذاشلت ااسلاس شديد همدردي مردم تركيه با رنلج و متنلت ف سلطينيان مقاملات تركيله را بلر آن داشت تلا در مواضلع خلود تجديلدنظر كننلد و بله دنبلال آن اقلدامهلاي خشلن و غيرانساني اسرائي را تقبليح و از تشلكي دوللت مسلتق ف سلطيني امايلت كننلد اردوغان به ور آشكار ا عمال تجاوزكارانۀ اسرائي در كرانۀ غربلي و نلوار غلزه را تروريسا دولتي ناميد و هازملان در صلدد برقلراري روابلط نزديلكتلري بلا رهبلر ف سطينيان برآمد ( 5. سياست عثمانيگري و گزينۀ ايران ازب عدالت و توسعه سياست چندوجهي و متقارني در پيش گرفته اسلت: رابطله بلا خاورميانه اروپا ناتو امريكا و ايران بايد پرسليد رابطلۀ بلا ايلران در كلدام ضل عي از اضالع سياست خارجي تركيه قراردارد ايران تنها كشور منطقه است كه همواره مستق و هماورد و رقيب عثماني در لول تاريخ بوده است پس در چارچوب سياست عثمانيگري نمليگنجلد از سلوي ديگلر ايران شيعهمذهب هيچ گاه زير چتلر نوخالفلت اسلالمي هلر چنلد بله لور نملادين قرارنميگيرد و اين مط ب بر خالف باورهاي نظام عقيدتي- سياسي شيعه است با ايلن اوصاف ايران از دايرۀ عثمانيگري و نوخالفت اسالمي خلارج اسلت آنچله مليمانلد تعام با ايران به عنوان كشوري مستق و صااب تاريخ و تملدن ديرينله اسلت كله در عين اال به آرمانهاي نظام اسالمي خود وفادار است اين ت قي ريشله در تلاريخ دراز

18 822 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 آهنگ ايران و عثماني دارد كه به رغا متوريلت جنلگ و صل ح در اوايل قلرن دهلا هجري پس از آن به مدت سهونيا قرن مرزهاي ايران و عثماني مرزهاي صل ح شلد و در عصر مشرو هخواهي و اواي قرن بيستا مناسبات ايران و عثماني بيش از هر زملان ديگر به عرصههاي فكري و فرهنگي دامن گسترد )ا هري 110( 0310: با چنين فراز و نشيبهايي به نظر ميرسد سله عنصلر فرهنلگ و ديلن اقتصلاد و امنيت نقش اص ي را در همگرايي و همسويي منافع ايران و تركيله بلازي مليكنلد در اقيقت زمينۀ اص ي گسترش روابط دو كشور همين سه عنصر است در نقطلۀ مقابل سه عنصر واگرا در روابط ايران و تركيله عبلارتانلد از: نقلش قلدرتهلاي جهلاني و منطقهاي نظام سكوالر تركيه و اق يتهاي قومي ( كن مراديان 0310( در زمان قدرتگيري ازب اسالمي عدالت و توسعه عناصر همگرا در روابط ايلران و تركيه بيش از پيش تقويت شدهاند و كمابيش از نقش عناصر واگرا به نسلبت گذشلته كاسته شده است سرنوشت عناصر واگرا در روابط ايلران و تركيله و شلدت و ضلعف آنها به تعامالت و اعتمادسازي دو كشور و سياستهاي آتي دولت اسالمگلراي تركيله در مواجهه با الئيكها و استقالل عم در عرصۀ سياست خارجي بستگي دارد بلا ايلن اال در چند سال گذشته روابط ايران و تركيله ثبلات داشلته اسلت و لرفين توجله ويژهاي به اعتمادسازي داشتهاند در اال ااضر زمينههاي سياسي اقتصادي و فرهنگي براي گسترش همكاري بيش از گذشته به وجود آمده است بسياري از توافقهاي پيشين ايران و تركيه در زمان اردوغان اجرايي شد نيلاز مبلرم تركيه به منابع نفت و گاز ايران موجب شد كه اين كشور رويكلرد جديلدي بله ايلران داشته باشد زيرا ايران دومين تأمينكنندۀ منلابع انلرژي تركيله اسلت علالوه بلر ايلن همكاريهاي امنيتي ايران و تركيه بله سلطح اسلتراتژيك ارتقلا يافتله اسلت در ژوئيلۀ 1111 م موافقتنامه اي بين ايلران و تركيل ه ام ولا شلد كل ه هلر دو كشل ور ك ك را سازماني تروريستي ق مداد كردند )ا هلري : دهقلاني فيروزآبلادي 0311( چنين روندي نويدبيش همكاريهاي گستردۀ ايران و تركيه در ابعاد ميت لف سياسلي

19 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 825 اقتصادي و فرهنگي بهويژه در بيش انرژي است اما در عين اال بايد توجه داشت كه ايران و تركيه دو رقيب منطقهاي متسوب ميشوند كه هر يك با توجه به ظرفيلتهلاي خود در صدد تأثيرگذاري بيشتر بر منطقه و فرامنطقه است ايلران در سلند چشلاانلداز بيستساله خواهان دستيابي به مقام اول منطقه اسلت و تركيله در سلند»تركيلۀ 1113«هللدف خللود را قرارگللرفتن در زمللرۀ ده قللدرت برتللر جهللان قللرار داده اسللت )قهرمانپور 0310 : 110( 6. نتيجهگيري عثمانيگري و نوخالفت اسالمي بيعيترين مولود انديشۀ اسالمگرايي تركيه است كه تلا ادودي ازب عدالت و توسعه آن را نمايندگي ميكند از آنجا كه هر نگرش و اصالاي در خاورميانه براي متقق شدن بايد در پيوند با سنتها و هنجارهاي خاورميانلهاي و بلر متوريت دين باشد هستۀ اص ي عثمانيگري تعبيري ديگر از آشتي اسالم و مدرنيته و در واقع ارائۀ الگويي اجتماعي- مدني از اسالم است كه بلا انگلارههلاي دموكراسلي سلازگار است در اين ت قي كوشش ازب عدالت و توسعه عبور از نظام الييك است كه خواهلان اذف دين اتي از عرصۀ خصوصي افراد و اركت بله سلوي نظلام سلكوالر اسلت كله اساسا نگاهي منفي به دين ندارد ب كه ميخواهد مشروعيت ديني را از اكومت و اركلان آن و نيز از قوانين اجتماعي اذف كند در ايلن فراينلد الزب علدالت و توسلعۀ آزادي عقيده و دين را در عرصۀ شيصي و اجتماعي به رسميت ميشناسد اما به گفتلۀ رهبلران عدالت و توسعه آنان هيچ برنامهاي براي برقراري دولت اسلالمي در تركيله ندارنلد و بله قانون اساسي سكوالر كشورشان پايبندند (Larrabee, 2007, p. 110) چنين برداشتي از نظام سكوالر دولت تركيه را قادر ميسازد تلا بلا اتيلا سياسلت عثمانيگري و تأكيد بر انگارههاي هويتي مشترك در منطقه نقلش فعلال مايشلاء را در منطقهاي ايفا كند كه شام ق مرو پيشين دولت عثماني است و جايگاه خود را به عنوان ميانجي منازعات منطقهاي و فرامنطقهاي تثبيت كند دورنماي نهادينه شدن عثمانيگلري و تداوم نقش جديد تركيه بله سياسلت داخ لي آن كشلور و چلالش كماليسلتهلا بلا

20 826 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 اسالمگرايان بستگي دارد زيرا هنوز قشر عظيمي از مردم تركيه بر اين باورند كه دوللت فع ي نمايندۀ آرمانهاي آتاتورك نيست در بدنۀ دسلتگاه ديپ ماسلي تركيله الئيلكهلا اوور و نفو بسياري دارند و از امايت ارتش برخوردارند آنچه برگ برنلدۀ رهبلران اسالمگرا در مقاب كماليستهاست ب عد داخ ي عم كرد موفلق اقتصلادي آنهاسلت كله يف وسيعي از ديگر گروههلاي ريقتلي و قلومي و اتلي الييلكهلا را وارد عرصلۀ سرمايهگذاري و بازار كرده است آنچه بيشتر دستاوردهاي ازب عدالت و توسعه را ااتماال در آينده با چالش مواجه خواهد ساخت تناقوي است كه در جمع عناصر متولاد در انديشلۀ آنهلا وجلود دارد يعني قطبهاي سكوالر- الئيلك اروپاملدار م ليگلرا و اسلالمگرايلان هلر چنلد بلا عم گرايي در عرصۀ اقتصاد و بسط دموكراسي اجتماعي سعي در جلذب ايلن عناصلر زير چتر نوسكوالريسا تركي )در برابر سكوالريسا كماليستي( شده است توفيلق آتلي عدالت و توسعه به پالودن مشي و نظامانديشه در قالب يك قطب فراگير همسلازگرا و متكثر در عرصۀ عم و نظر بستگي دارد زيرا پيوند تلراوش سياسلت داخ لي اصلول سياست خارجي را شك و سامان ميدهد و در اين مورد بايد منتظر آزملونهلاي پليش روي ازب عدالت و توسعه بود

21 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 822 منابع ]0[ ]1[ ]3[ ]1[ ]1[ ]3[ اامدي اميد )0311(»تركيه پانتركيسا وآسياي مركزي: مطالعات اوراسياي مركلزي«)ويژۀ همايش مطالعات منطقه اي( سال 1 ش 1 ا رس بولنت و عمر كاها )0310(»جنبش اسالمي ليبرالي در تركيه: انديشلههلاي فلتحاهلل گولن«ترجمۀ سيد اسداهلل ا هري فص نامۀ مطالعات خاورميانه ش 31 ا هري سيد اسداهلل )0311(»ايران و تركيه«راهبرد ش 13 داود اوغ و اامد )0310( استراتژيهاي منطقهاي تركيه ترجمۀ عباس هاشلمي تهلران: آ ر برزين دهقاني فيروزآبادي سيد جالل )0311( سياست خارجي جمهوري اسالمي ايران تهران: سمت ]0[ رانير هرمان )0330(»تركيه ميان سكوالريسا اسالمگرايي«ترجمۀ ع فتا سياسي ش 11 للللللللللل زاده ترجمان )0330( در: ) ]1[ روزنامه دارالتيات بيروت: 1113/0/1 ]0[ ]01[ ]00[ ]01[ ]03[ سياري صبري ادبيات انقالب اسالمي )0330( جريانات اسالمي در تركيه ترجمۀ اامد صلادقي تهلران: دفتلر عبداهللخاني ع ي )0313( نظريههاي امنيت مقدمهاي بلر لر ريلزي دكتلرين امنيلت م ي) 0 ( ج د دوم تهران: مؤسسۀ مطالعات و تتقيقات بينالم ي ابرار معاصر تهران قهرمانپور رامان )0310(»تركيه قرن بيست و يكا فرصتها چالشها و تهديدها«راهبرد ش 10 كالجي شهرام )0311(»عم كرد غيرايدولوژيك اسالمگرايان تركيه در سياست خارجي )1(«گزارش سال 01 ش 101 مهر للللللللللل 100 شهريور ]01[ )0311(»عم كرد غيرايدولوژيك اسالمگراهاي تركيه )0(«سلال 01 ش ك ومبيس تئودور و جيملز وللف )0331( رويكردهلاي ميت لف در مطالعلۀ سياسلت ترجمۀ وايد بزرگي تهران: جهاد دانشگاهي

22 822 مطالعات سیاسی- اجتماعی جهان دوره 8 شماره 8 پاییز و زمستان 1931 ]01[ ]00[ ]03[ ]01[ ]00[ ]11[ ]10[ ]11[ مراديان متسن )0310( بلرآورد اسلتراتژيك تركيله )سلرزميني- دفلاعي- اقتصلادي- اجتماعي( ج د دوم تهران: مؤسسه فرهنگي مطالعات و تتقيقات بينالم ي ابرار معاصر مهريپور وجيهه )0310(»تركيه و تتلوالت علراق بلا تأكيلد بلر مسلأله كردسلتان«گزارش تت ي ي مركز پژوهشهاي مج س شوراي اسالمي ارديبهشت نصر وليرضا )0310(»دملوكراتهلاي مسل مان: تت يل دو دهله ظهلور دموكراسلي اسالمي«خردنامۀ همشهري ش 11. نوراللدين متملد )0313( تركيله جمهلوري سلرگردان بررسلي روابلط دينلداران و سكوالرها در جامعه تركيه ترجمۀ سيد اسين موسوي تهران: مركز پژوهشهاي ع مي و استراتژيك خاورميانه نورالدين متمد و عبدالرضا همداني )0313(»تركيه بله كلدام سلو الزب علدالت و توسعه در قدرت«مطالعات خاورميانه ش 33 واعظي متمود )0313(»تجربه جديد تركيه تقاب گفتمانها«راهبرد ش 13 ونت الكساندر )0311(»اقتدارگرايي چيزي است كه دولتها خودشان ميفهمنلد«در ا ندرو ولينك يتر )ويراستار( جامعه و همكاري در روابط بينالم ترجمۀ بهرام مسلتقيمي تهران: وزارت امور خارجه هاديان ناصر )0311(»سازهانگاري از روابط بينالم تا سياست خلارجي«فصل نامۀ سياست خارجي سال 03 ش 1 [23]. Berkes, N. (1965). Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler. Istanbul: Yön Yayınları. [24]. Berkes, N. (2009). Osmanlı dan Günümüze Elitler ve Din, çeviren; Güneş Ayaş. Istanbul: Timaş Yayınları. [25]. Cem, İ. (2008). Türkiye'de Geri Kalmışlığın Tarihi. Ankara: İş Bankası Yayınları. [26]. Cengiz, Ö. (2006). Siyasi İntihari,yeni osmanli tuzağı. otopsi yayinlari. [27]. Davutoğlu, A. (2009). Stratejik Derinlik, Türkiye'nin Uluslararası Konumu. Küre Yayınları; Uluslararası İlişkiler, İstanbul. [28]. Kocak, K. (1987). Osmanlidan Cumhuriyete, tarih anlayişina tesir eden faktörler. Istanbul: Yayin Evi. [29]. Larrabee, F. S. (2007). "Turkey rediscovers the MIDDLE EAST", FOREIGN AFFAIRS, vol. 86, No. 4 (Julay/August). [30]. Robine, P. (2007). "Turkish Foreign Policy Since 2002: Between a post Islamist Government and a Kemalist State", International Affairs, volume 83, Issue 2.

23 سیاست خارجی تركیه در فرآیند عثمانیگري و نوخالفت اسالمی 823 [31]. Yavuz, M. H. and Esposito, J. L. (2003). Turkish and the Secular State. Movement Syracuse university Press. [32]. Turkey FM Davutoglu embraces mediation role, (in English), bbc.co.uk, 31 Dec [33]. [34]. [35]. Davudoglu Yeni Osmanliyiz dedi 24/11/ [36]. T.C Resmî Gazete, 18 January 2008, Ankara [37]. [38]. [39]. [40].